Học thêm – Khi “áp lực” lớn hơn “kiến thức”

Học thêm – một khái niệm quen thuộc với bao thế hệ học sinh Việt Nam, từ những năm tháng “đèn dầu” cho đến thời đại “công nghệ số”. Nếu bạn hỏi bố mẹ mình về chuyện học thêm thời xưa, có thể họ sẽ kể về những buổi học “chui” với thầy giáo làng, những lớp luyện thi kín đáo trước kỳ thi đại học đầy cam go. Nhưng nếu hỏi một học sinh Gen Z hay Gen Alpha ngày nay, có lẽ câu trả lời sẽ là: “Học thêm không phải là lựa chọn, mà là nghĩa vụ.”

Từ tháng 2/2025, Thông tư 29 của Bộ Giáo dục và Đào tạo chính thức có hiệu lực, đặt ra giới hạn chặt chẽ đối với việc dạy thêm, đặc biệt là cấm giáo viên dạy thêm thu phí đối với học sinh chính khóa. Đây là một bước đi nhằm giảm thiểu áp lực học thêm tràn lan và nâng cao chất lượng giáo dục trong trường học. Nhưng liệu học thêm có thực sự là vấn đề hay vấn đề nằm ở cách chúng ta nhìn nhận nó qua từng thế hệ?

Từ những thế hệ “khát chữ” đến học thêm như một đặc quyền

Nhìn lại thời kỳ trước đổi mới, chuyện học thêm là một điều gì đó xa xỉ, thậm chí là “đặc quyền” mà không phải ai cũng có. Khi mà trường học không có đủ giáo viên giỏi, tài liệu khan hiếm, học thêm đồng nghĩa với việc được tiếp cận tri thức mà không phải ai cũng có cơ hội. Những buổi học thêm khi đó thường chỉ dành cho những học sinh thực sự khao khát học hỏi, những người mong muốn vượt lên hoàn cảnh để thay đổi cuộc đời.

Với thế hệ 8X, 9X, học thêm bắt đầu trở nên phổ biến hơn nhưng vẫn mang tính tự nguyện. Ai cần học thì học, ai không học thì vẫn có cơ hội tự ôn luyện. Đặc biệt, việc học thêm thời đó diễn ra chủ yếu ở các lớp luyện thi đại học – nơi những ai muốn vượt vũ môn đều phải trải qua. Bố mẹ lúc đó cũng không quá áp lực, chỉ đơn giản là đầu tư cho con nếu con muốn học.

Thế hệ 10X, Alpha: Học thêm trở thành một “nghĩa vụ”

Bước sang những năm 2000, đặc biệt là với thế hệ 10X và Gen Alpha, học thêm không còn là lựa chọn nữa. Với hệ thống giáo dục ngày càng cạnh tranh, chương trình học nặng, kỳ vọng của phụ huynh cao, học sinh gần như không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc “chạy show” từ lớp chính khóa đến lớp học thêm. Những câu chuyện như Học sinh tiểu học tan học lúc 4 giờ chiều, nhưng sau đó vẫn phải đi học thêm Toán, Văn, Tiếng Anh đến 9 giờ tối. Những lớp luyện thi đầu cấp kín lịch từ sáng đến tối, khiến học sinh không còn thời gian nghỉ ngơi hay vui chơi. Phụ huynh bị “mắc kẹt” giữa mong muốn con giỏi hơn và nỗi lo con mình sẽ thua thiệt nếu không học thêm. Từ một công cụ hỗ trợ, học thêm dần trở thành một gánh nặng cho cả học sinh và gia đình.

Học thêm: Cấm hay Cải Thiện?

Với Thông tư 29, câu hỏi đặt ra là: Nếu cấm học thêm, liệu học sinh có học tốt hơn không? Hay vấn đề nằm ở cách giáo dục và quản lý chất lượng dạy học? Có một thực tế là học thêm không hoàn toàn xấu. Học thêm đúng nghĩa là học để mở mang kiến thức, rèn luyện tư duy, chứ không phải học vì áp lực điểm số. Vậy làm sao để việc học thêm thực sự hiệu quả?

1. Trường học phải làm tốt hơn

Nếu giáo viên có thể dạy đầy đủ trên lớp, học sinh hiểu bài ngay tại trường, liệu ai còn cần đi học thêm? Một số trường học tại Hà Nội đã triển khai mô hình dạy phụ đạo miễn phí, giúp học sinh yếu kém được củng cố kiến thức mà không cần phải chạy theo lớp học thêm bên ngoài. Đây là một hướng đi tích cực, giúp giảm áp lực tài chính cho phụ huynh và tạo ra môi trường học tập công bằng hơn.

2. Học thêm không chỉ là luyện thi

Có bao giờ bạn nghĩ rằng học thêm không nhất thiết phải là Toán – Lý – Hóa – Văn? Thế hệ mới cần nhiều kỹ năng hơn ngoài điểm số:

Học từ bạn bè – Trao đổi kiến thức trong nhóm, học theo mô hình cộng đồng.

Học từ nền tảng số – YouTube, Coursera, Khan Academy có thể giúp bạn học hiệu quả hơn nhiều so với việc ngồi gò bó trong một lớp học thêm.

Học kỹ năng sống – Tại sao không học thêm về tư duy phản biện, thuyết trình, lập trình, nghệ thuật? Những kỹ năng này có thể còn quan trọng hơn so với việc giải thêm một bài toán khó.

3. Phụ huynh cần thay đổi tư duy

Một phần nguyên nhân khiến học thêm trở thành áp lực đến từ phụ huynh. Nếu bố mẹ tiếp tục giữ suy nghĩ “Con mình phải đi học thêm để không bị tụt lại,” thì dù có cấm thế nào, học thêm vẫn sẽ tiếp diễn dưới một hình thức khác. Nhưng nếu phụ huynh thay đổi tư duy, hiểu rằng việc học quan trọng là chất lượng chứ không phải số lượng, học thêm có thể quay trở lại đúng nghĩa của nó – một lựa chọn chứ không phải gánh nặng.

Tạm kết: Học thêm có thể không còn là nỗi lo nếu…

Học thêm không sai, nhưng nếu nó trở thành một gánh nặng, thì vấn đề không nằm ở việc học mà nằm ở cách chúng ta đang tiếp cận nó. Nếu nhà trường dạy tốt, phụ huynh bớt áp lực, học sinh chủ động hơn, học thêm có thể trở về đúng với ý nghĩa vốn có – một cơ hội mở mang tri thức thay vì một cuộc đua không hồi kết. Thông tư 29 có thể mở ra một chương mới cho câu chuyện học thêm tại Việt Nam. Nhưng để thực sự tạo ra thay đổi, điều quan trọng không chỉ là cấm hay không cấm, mà là làm thế nào để việc học trở thành một niềm vui chứ không phải một áp lực.

Bởi vì cuối cùng, giáo dục là để tạo động lực, chứ không phải để tạo gánh nặng.