Khi nhà báo biến thành lữ khách – Hành trình đi bộ theo dấu chân nhân loại
“Bạn không thể hiểu về một vùng đất nếu bạn không bước đi trên nó. Bạn không thể thực sự hiểu về con người nếu bạn không sống cùng họ, chậm rãi và đủ lâu để lắng nghe.” – Paul Salopek
Thế giới ngày nay vận động với tốc độ chóng mặt. Chúng ta có thể bay qua đại dương chỉ trong vài giờ, kết nối với ai đó ở đầu kia trái đất chỉ bằng một cú chạm màn hình. Nhưng giữa tốc độ đó, có một người đàn ông đã chọn cách đi ngược lại: Paul Salopek, nhà báo từng đoạt giải Pulitzer, đã dành hơn một thập kỷ đi bộ xuyên lục địa để kể những câu chuyện về con người, về nền văn minh, và về cách thế giới đang biến đổi.
Vào ngày 10 tháng 1 năm 2013, giữa cái nóng khô cằn của vùng Afar, Ethiopia, Paul đặt những bước chân đầu tiên trên hành trình vĩ đại của mình. Ethiopia không phải một điểm đến ngẫu nhiên. Đây chính là nơi khai quật bộ xương “Lucy” – hóa thạch của một tổ tiên loài người cách đây hơn 3,2 triệu năm. Ông khởi đầu từ đây không chỉ vì lý do khoa học, mà còn vì ý nghĩa biểu tượng: đây là nơi mà nhân loại đã khởi hành từ hàng chục ngàn năm trước, và giờ đây, ông sẽ lần theo những bước chân ấy để khám phá thế giới. Chuyến đi này có tên là “Out of Eden Walk” – “Bước ra khỏi thiên đường Eden“ – một dự án báo chí do National Geographic tài trợ. Nhưng không giống như những phóng viên khác di chuyển bằng máy bay hay xe hơi để đưa tin nhanh chóng, Paul quyết định đi theo cách cổ xưa nhất: đi bộ.
Những con số và điểm nhấn quan trọng trong hành trình
14.000 dặm, hơn 30 quốc gia
Hành trình của Paul kéo dài từ châu Phi, Trung Đông, châu Á, châu Mỹ Latin đến tận cùng Nam Mỹ. Để hình dung, 14.000 dặm tương đương với việc đi bộ từ Hà Nội đến TP.HCM… 37 lần! Nhưng điều đáng nói không phải là quãng đường, mà là những con người ông gặp gỡ và những câu chuyện ông khám phá trên đường đi.
Cứ mỗi 100 dặm, ông lại dừng lại để ghi lại một câu chuyện
Paul không chạy đua với thời gian. Mỗi khi đi được 100 dặm (~160 km), ông dừng lại, cắm trại hoặc trú nhờ ở một ngôi làng, quan sát, lắng nghe và ghi chép. Ông gọi đây là “các điểm dừng chân của nhân loại” – nơi ông thu thập những lát cắt nhỏ của cuộc sống mà thế giới đang bỏ lỡ vì quá vội vàng.
Những vùng đất đầy biến động mà ông băng qua
Chuyến đi không phải là một cuộc tản bộ thư thái. Ông đã đi qua những vùng đất nguy hiểm nhất thế giới có thể kể đến những nơi khắc nghiệt về thời tiết như Sa mạc Saudi Arabia, nơi nhiệt độ ban ngày có thể lên tới 50 độ C, nơi không có lấy một bóng cây che mát.
Những bước chân dọc theo thế giới đang thay đổi
Paul không đi qua những con đường dễ dàng. Ông băng qua sa mạc Saudi Arabia khô cằn, nơi ánh mặt trời như muốn nung chảy mọi vật, nơi một chai nước có thể là cả sinh mạng. Ở biên giới Afghanistan, ông bước qua những ngôi làng bị chiến tranh tàn phá, chứng kiến những người dân vẫn gắng gượng xây dựng lại cuộc sống trong sự bấp bênh. Ở Myanmar, ông đi dọc theo sông Mekong, lắng nghe những câu chuyện về những vùng đất bị nhấn chìm bởi các con đập thủy điện khổng lồ. Hành trình này không chỉ là một cuộc phiêu lưu cá nhân. Mỗi trăm dặm, ông dừng lại, ghi chép, chụp ảnh, quay phim. Những điểm dừng chân không phải là những nơi xa hoa hay nổi tiếng, mà là những vùng đất ít ai để ý, những ngôi làng nhỏ, những chợ quê, những bến thuyền cũ kỹ, nơi cuộc sống vẫn diễn ra nhưng chẳng bao giờ lên trang nhất của những tờ báo lớn. Ông gặp những người chăn cừu ở Uzbekistan, lắng nghe câu chuyện về sự biến mất của biển Aral. Ông cùng ngồi ăn tối với một gia đình người Syria tại một khu tị nạn ở Jordan, nơi ánh mắt của những đứa trẻ phản chiếu sự mất mát và nỗi nhớ quê hương. Ở Pakistan, ông đồng hành cùng một cựu binh, người đã từng chiến đấu trên những đỉnh núi Hindu Kush nhưng giờ đây sống cuộc đời giản dị, trồng rau trong một khu vườn nhỏ. Mỗi cuộc gặp gỡ, mỗi câu chuyện, mỗi bước chân – tất cả đều là một phần của bức tranh lớn hơn mà Paul đang vẽ nên: một thế giới đang thay đổi nhanh chóng, đôi khi quá nhanh để con người có thể thực sự hiểu nó.
Đi bộ để hiểu, không chỉ để di chuyển
Nhưng Paul không chỉ là một nhà báo, ông là một người quan sát. Ông đi bộ không phải để đến một điểm nào đó, mà để hiểu thế giới theo một cách mà không phương tiện nào khác có thể mang lại. Ở Saudi Arabia, khi đi qua những thị trấn nằm ven sa mạc, ông nhận ra rằng chính sự giàu có từ dầu mỏ đã khiến con người rời bỏ những lối sống cũ. Những người Bedouin, vốn là những người du mục tự do trên sa mạc, giờ đây đã chuyển vào sống trong những tòa nhà bê tông, xa rời những con đường cát mà tổ tiên họ từng bước đi hàng ngàn năm. Ở Bangladesh, ông chứng kiến những cánh đồng lúa bị nhấn chìm vì nước biển dâng, khi người nông dân phải vật lộn với một tương lai mà họ chưa từng nghĩ tới. Ở Trung Quốc, ông đi bộ qua những đô thị mới nổi, nơi những cánh đồng ngày xưa đã biến thành những khu công nghiệp khổng lồ chỉ trong vòng một thế hệ.
Khi đi qua Mexico, ông gặp những người nhập cư đang tìm đường sang Mỹ, những con người sẵn sàng đánh đổi mọi thứ để có một cuộc sống tốt hơn. Họ đi bằng xe tải, bằng tàu lửa, thậm chí đi bộ hàng trăm dặm. Và Paul, một người đi bộ tự nguyện, nhận ra rằng với họ, mỗi bước đi không phải là một cuộc khám phá, mà là một canh bạc giữa sự sống và cái chết.
Những người bạn đồng hành của một nhà báo lữ hành
Paul không đơn độc. Ông luôn có những người dẫn đường địa phương – những người không chỉ giúp ông tìm lối đi, mà còn mở ra cánh cửa để ông hiểu thế giới qua con mắt của những người sinh ra và lớn lên tại đó. Ahmed, người chăn dê ở Ethiopia, đã dạy ông cách tìm nước trong sa mạc. Faisal, một hướng dẫn viên Bedouin, cho ông thấy những bí ẩn ẩn giấu trong những cồn cát Saudi Arabia. Aung, một ngư dân Myanmar, kể cho ông nghe về dòng Mekong đang bị bóp nghẹt bởi các đập thủy điện.Họ không phải là những nhân vật xuất hiện trên truyền hình. Họ không phải những chính trị gia hay tỷ phú. Nhưng chính họ là những người giữ gìn những câu chuyện thực sự của thế giới.
“Khi tôi đi bộ qua một vùng đất, tôi không chỉ nhìn thấy phong cảnh. Tôi nhìn thấy lịch sử, thấy con người, thấy những thay đổi đang diễn ra ngay trước mắt mà đôi khi chính người dân nơi đó cũng không nhận ra.” – PAUL SALOPEK
Hơn một thập kỷ trôi qua, Paul Salopek vẫn tiếp tục bước đi. Chặng đường chưa kết thúc, nhưng có lẽ điều quan trọng nhất không phải là điểm đến, mà là tất cả những gì ông đã ghi lại trên đường đi. Và khi nhìn vào hành trình của ông, câu hỏi đặt ra là: Chúng ta có thực sự hiểu thế giới mà mình đang sống không? Hay chúng ta đã quá vội vã, quá bận rộn, để nhìn thấy những điều quan trọng nhất?
Báo chí chậm – Khi truyền thông hiện đại đang mất kết nối với thế giới
“Báo chí hiện đại có thể đưa tin nhanh chóng, nhưng liệu chúng ta có thực sự hiểu những gì đang xảy ra?” – Paul Salopek
Chúng ta đang sống trong một thế giới mà tin tức tuôn trào như thác lũ. Mỗi ngày, hàng triệu bản tin được sản xuất, mỗi phút lại có một sự kiện mới đẩy tin tức cũ vào quên lãng. Tốc độ trở thành tiêu chí hàng đầu: Ai đưa tin nhanh nhất? Ai giật tít ấn tượng nhất? Ai thu hút nhiều lượt xem nhất? Nhưng điều này cũng dẫn đến một thực tế đáng buồn: các câu chuyện quan trọng bị làm mờ đi trong dòng chảy tin tức tức thời. Những tin nóng sốt hôm nay có thể biến mất vào ngày mai mà chưa kịp được hiểu một cách sâu sắc. Chúng ta biết rằng có một cuộc khủng hoảng nhân đạo đang diễn ra ở đâu đó, nhưng ta có thực sự biết những con người trong đó đang trải qua những gì? Paul Salopek phản đối kiểu làm báo “tốc độ” ấy. Ông chọn một cách tiếp cận khác: đi chậm lại, nhìn sâu hơn, lắng nghe nhiều hơn, và sống cùng câu chuyện.
Báo chí chậm không phải là lỗi thời, mà là một sự phản kháng
Khái niệm “Slow Journalism” (báo chí chậm) không phải là một sự hoài cổ hay chống lại công nghệ. Nó không có nghĩa là bác bỏ các nền tảng số hay quay lưng lại với những bản tin cập nhật từng phút. Nó là một lời nhắc nhở rằng: có những câu chuyện không thể kể vội vàng. Paul Salopek hiện thực hóa điều này theo cách triệt để nhất. Ông tin rằng:
Tin tức không chỉ là sự kiện, mà còn là bối cảnh. Một con số thương vong trong một trận chiến không nói lên được gì nếu không hiểu lịch sử và con người phía sau nó.
Một câu chuyện đáng giá không thể chỉ tóm gọn trong vài trăm chữ. Những điều thực sự quan trọng cần thời gian để được kể một cách trọn vẹn.
Người làm báo cần bước vào thế giới của nhân vật, chứ không chỉ đứng nhìn từ xa. Một bản tin nhanh có thể thông báo rằng có người tị nạn đang di cư, nhưng phải đi bộ cùng họ qua những vùng đất khắc nghiệt, ngủ cùng họ trong những trại tạm bợ, mới thực sự hiểu được câu chuyện của họ.
“Chúng ta không thể hiểu chiến tranh Syria chỉ bằng một bản tin trên TV. Chúng ta không thể hiểu biến đổi khí hậu chỉ bằng một infographic. Chúng ta không thể hiểu nỗi đau của một người tị nạn chỉ bằng một bài báo 500 chữ.” – PAUL SALOPEK
Vậy nên, ông chọn ở lại, sống cùng nhân vật, trải nghiệm cuộc sống của họ, và rồi kể câu chuyện một cách chân thực nhất.
Những câu chuyện mà báo chí nhanh không thể kể
Paul đã chứng minh rằng nếu bạn muốn thực sự hiểu một câu chuyện, bạn không thể chỉ lướt qua. Bạn phải bước vào bên trong. Khi đi qua Myanmar, ông không chỉ viết về cuộc khủng hoảng người Rohingya trong vài ngày như những phóng viên quốc tế khác. Ông đi bộ cùng họ hàng tháng trời, sống cùng họ, hiểu tại sao họ buộc phải rời bỏ quê hương. Tại Jordan, thay vì chỉ ghi nhận những con số về trại tị nạn, ông cùng ăn tối với một gia đình Syria, lắng nghe những câu chuyện về căn nhà đã bị bom san bằng, về người cha mất tích, về giấc mơ trở lại quê hương mà họ biết có lẽ sẽ không bao giờ thành hiện thực. Khi đến Trung Quốc, ông không chỉ nhìn vào các báo cáo về đô thị hóa. Ông đi bộ qua những ngôi làng đang bị phá bỏ để xây chung cư cao tầng, trò chuyện với những người già bị buộc phải rời xa quê hương của mình. Những câu chuyện này không thể được kể một cách trọn vẹn nếu chỉ dựa vào thông cáo báo chí hay tin nhanh trên truyền hình. Nó đòi hỏi thời gian, sự nhẫn nại, và quan trọng nhất: sự đồng cảm thực sự với nhân vật.
Bài học dành cho sinh viên truyền thông – Làm báo không chỉ là đưa tin, mà là kể chuyện
Nếu bạn là một sinh viên truyền thông, nếu bạn muốn trở thành một nhà báo, một storyteller, hoặc đơn giản là một người muốn kể những câu chuyện có giá trị – thì hành trình của Paul Salopek là một bài học vô giá. Trong thế giới của những “bản tin 60 giây” và “content viral”, có thể bạn sẽ bị cuốn vào áp lực phải sản xuất nội dung thật nhanh, thật nhiều. Nhưng hãy dừng lại một chút và tự hỏi:
Mình có thực sự hiểu câu chuyện này không, hay chỉ đang lướt qua bề mặt?
Mình đang kể lại sự kiện, hay thực sự kết nối với con người trong đó?
Mình muốn tạo ra một nội dung nhanh chóng hay một câu chuyện sẽ còn đọng lại?
Paul Salopek đã dành hơn một thập kỷ để đi bộ, không phải vì ông thích đi bộ, mà vì ông tin rằng cách tốt nhất để hiểu về một câu chuyện là sống trong nó, cảm nhận nó và kể lại bằng chính trải nghiệm của mình.
Vậy, hành trình của bạn sẽ bắt đầu từ đâu?
Không phải ai cũng có thể dành 10 năm để đi bộ vòng quanh thế giới như Paul. Nhưng điều đó không có nghĩa là bạn không thể áp dụng triết lý của ông vào công việc của mình. Bạn có thể đi chậm lại trong cách bạn viết. Không chạy theo xu hướng, không giật tít, không sản xuất nội dung chỉ để câu view. Bạn có thể lắng nghe nhiều hơn. Khi phỏng vấn ai đó, đừng chỉ ghi chép câu trả lời. Hãy quan sát ánh mắt của họ, cách họ ngập ngừng trước một câu hỏi, những điều họ không nói ra. Bạn có thể trải nghiệm thế giới nhiều hơn. Đừng chỉ ngồi trong phòng và lướt mạng xã hội để tìm kiếm thông tin. Hãy đi ra ngoài, gặp gỡ con người, cảm nhận hơi thở của cuộc sống thực. Và quan trọng nhất, hãy kể những câu chuyện mà bạn tin là xứng đáng được kể. Paul Salopek đã làm điều đó. Ông đã bước đi, đã lắng nghe, đã kể lại.
Còn bạn?
Bạn sẽ bước vào thế giới này như thế nào?
“Chậm lại. Nhìn ngắm. Lắng nghe. Viết. Kể chuyện.”
Hành trình của bạn có thể bắt đầu ngay hôm nay. 🚶♂️🌍
Nghe Podcast bài báo tại đây
TADA'S WORLD 