Chỉ với một câu hỏi đầy “sắc bén” như “Ai đã phát minh ra thời gian?”, Philomena Cunk – nhân vật hư cấu của nữ diễn viên Diane Morgan – đã trở thành một hiện tượng truyền thông. Với phong cách dẫn chuyện ngây ngô nhưng châm biếm, Cunk không chỉ làm khán giả bật cười mà còn khiến họ suy nghĩ về cách con người tiếp cận thông tin, đặc biệt là trong thời đại mà ai cũng có thể tự xưng là “chuyên gia”. “Cunk on Earth”, một loạt phim tài liệu giả (mockumentary) do Charlie Brooker sản xuất cho BBC, đã tạo nên một cuộc cách mạng trong cách kể chuyện về khoa học và lịch sử, khi biến một lĩnh vực vốn nặng tính học thuật trở thành thứ giải trí đại chúng đầy sắc sảo.
Mockumentary – Khi tài liệu không còn là chân lý tuyệt đối
Thể loại mockumentary (documentary + mock, tức tài liệu giả) vốn không còn xa lạ trong thế giới giải trí, nhưng hiếm khi nó được áp dụng vào lĩnh vực khoa học một cách thông minh và tinh tế như “Cunk on Earth”. Những bộ phim tài liệu truyền thống thường mang đến cảm giác nghiêm túc, thậm chí hàn lâm. Trong khi đó, mockumentary thách thức quan niệm rằng tài liệu luôn là sự thật tuyệt đối, khi cố tình đưa vào những nhân vật hoặc thông tin sai lệch nhưng vẫn bám sát cấu trúc một bộ phim tài liệu chân chính.
Philomena Cunk, với những câu hỏi đôi khi vô nghĩa, đôi khi sâu sắc đến bất ngờ, không chỉ là một nhân vật hài hước đơn thuần mà còn là một phép thử về cách con người tiếp nhận thông tin. Khi Cunk hỏi các giáo sư lịch sử về “Tại sao La Mã không xây dựng đế chế của mình ở một nơi ít sập đổ hơn?”, phản ứng bối rối của họ không chỉ tạo ra tiếng cười mà còn gợi nhắc về cách con người xử lý thông tin mới – chúng ta tin vào điều gì? Ai là người có quyền cung cấp sự thật? Và quan trọng nhất, tại sao những điều “có vẻ thông minh” lại đôi khi chẳng có ý nghĩa gì cả?
Diane Morgan – Từ diễn viên hài đến biểu tượng châm biếm truyền thông
Để hiểu được sức hấp dẫn của Philomena Cunk, cần quay lại với người đã tạo ra cô: Diane Morgan. Xuất thân là một diễn viên hài độc thoại (stand-up comedian), Morgan từng có một sự nghiệp khá mờ nhạt trước khi nhận vai Cunk. Cô đã thử sức ở nhiều dự án truyền hình nhưng không gây được dấu ấn. Thế rồi, cơ hội đến khi Charlie Brooker – người đứng sau loạt phim “Black Mirror” – phát hiện ra phong cách hài hước khô khan nhưng đầy duyên dáng của cô.
Morgan bước vào vai Cunk với một phong cách deadpan comedy (hài lạnh lùng), nơi cô giữ gương mặt vô cảm trong những câu hỏi “đỉnh cao ngớ ngẩn”. Điều đáng kinh ngạc là cô không chỉ diễn xuất mà còn đồng sáng tạo nhân vật này, giúp định hình nên cách Cunk tiếp cận kiến thức: một sự pha trộn hoàn hảo giữa sự ngu ngơ có chủ đích và những mẩu kiến thức hàn lâm thực thụ.
Điều khiến Cunk trở nên hấp dẫn không phải là sự “ngốc nghếch” của cô, mà là cách cô thể hiện vai trò một người “biết đủ để nói, nhưng không biết đủ để hiểu”. Ở một góc độ nào đó, Cunk là hình ảnh phản chiếu của không ít những “chuyên gia mạng” ngày nay, những người phát biểu ý kiến về mọi lĩnh vực dù kiến thức của họ chỉ đến từ những dòng tiêu đề giật gân hoặc những trích đoạn cắt ghép trên TikTok.
Sự chuyển dịch của phim tài liệu khoa học – Thêm giải trí, bớt hàn lâm?
“Cunk on Earth” thành công không chỉ vì sự hài hước mà còn vì nó đặt ra một câu hỏi quan trọng hơn: Liệu phim tài liệu khoa học có đang ngày càng trở nên giải trí hơn là giáo dục?
Trong quá khứ, phim tài liệu về lịch sử, khoa học thường được dẫn dắt bởi những giọng nói trầm ấm, uy tín như David Attenborough hay Neil deGrasse Tyson. Nhưng ngày nay, khi YouTube, Netflix và vô số nền tảng phát trực tuyến mở ra cánh cửa cho hàng loạt phong cách kể chuyện mới, khán giả không còn hứng thú với những bài giảng khô khan. Họ muốn học mà không cảm thấy mình đang học.
Loạt phim như “Adam Ruins Everything”, “Drunk History”, hay gần đây nhất là “Cunk on Earth” đều đi theo hướng này: sử dụng sự hài hước để tiếp cận những chủ đề vốn khó hiểu, biến những thông tin phức tạp thành câu chuyện có thể tiêu hóa một cách nhẹ nhàng.
Sự thành công của Cunk đặt ra một câu hỏi lớn trong ngành giáo dục và truyền thông: Chúng ta có đang làm cho khoa học trở nên quá dễ dãi không? Nếu mọi thứ đều được đóng gói theo cách hài hước, liệu kiến thức có còn giữ được sự nghiêm túc và trọng lượng của nó?
Cunk và bài học về tư duy phản biện trong thời đại bùng nổ thông tin
Một trong những giá trị quan trọng nhất mà mockumentary như “Cunk on Earth” mang lại chính là khả năng thách thức tư duy phản biện của khán giả. Khi xem Cunk phỏng vấn các nhà khoa học, có thể bạn sẽ bật cười, nhưng cũng có khoảnh khắc bạn tự hỏi: “Liệu mình có từng tin vào một điều gì đó vô lý như thế này không?”
Cunk nhắc nhở chúng ta rằng, trong một thế giới mà thông tin thật – giả lẫn lộn, truyền thông có thể bị bóp méo dễ dàng, việc đặt câu hỏi đúng quan trọng hơn cả việc tìm ra câu trả lời. Có thể bạn không cần biết chính xác ai phát minh ra thời gian, nhưng bạn cần hiểu làm thế nào để phân biệt giữa kiến thức thật sự và những phát biểu vô căn cứ.
Và nếu bạn vô tình nghe thấy ai đó nói với giọng rất chắc chắn rằng “Con người đã phát minh ra thời gian vào năm 1923”, thì có lẽ… bạn vừa gặp một Philomena Cunk đời thực.
1. Cunk phỏng vấn Giáo sư Brian Cox (Vật lý học)
Cunk: “Thời gian có phải là một cái gì đó mà nếu ta đứng đủ xa, ta có thể nhìn thấy nó không?”
Brian Cox: “… Không.” (Với một chút ngập ngừng và ánh mắt không biết xử lý câu hỏi ra sao)
Cunk: “Vũ trụ đang giãn nở. Nhưng nó giãn nở vào cái gì?”
Brian Cox: “Đây là một câu hỏi thực sự sâu sắc, và câu trả lời là…”
Cunk (ngắt lời): “Vậy tức là anh cũng không biết?”
2. Cunk phỏng vấn Giáo sư lịch sử về Đế chế La Mã
Cunk: “Nếu người La Mã giỏi xây dựng đến thế, tại sao họ lại xây đế chế của mình ở nơi cứ sụp đổ mãi?”
Giáo sư: “… Ý cô là sao?”
Cunk: “Ý tôi là, họ nên thử xây ở đâu đó ít đổ vỡ hơn.”
3. Cunk nói về Socrates
Cunk: “Socrates đã bị buộc tội làm hỏng đầu óc thanh niên Athens, nhưng đó chẳng phải là công việc của mọi người trên Internet ngày nay sao?”
4. Cunk phỏng vấn một nhà khảo cổ học về Kim tự tháp Ai Cập
Cunk: “Tại sao người Ai Cập lại xây kim tự tháp trong hình dạng tam giác? Họ không nghĩ đến việc xây một cái hình vuông to tướng, dễ ở hơn à?”
Nhà khảo cổ: “Họ tin rằng hình dạng tam giác giúp linh hồn của Pharaoh dễ dàng đi lên trời.”
Cunk: “Ồ, vậy ra tam giác hoạt động như một cái thang? Tôi luôn nghĩ nó là một loại hình học.”
5. Cunk hỏi về loài người tiền sử
Cunk: “Nếu loài người xuất hiện từ hàng triệu năm trước, làm sao chúng ta biết mình không phải là những người tiền sử?”
Nhà nhân chủng học: “… Vì chúng ta có điện thoại, có xe hơi, có nền văn minh…”
Cunk: “Nhưng họ cũng nghĩ vậy về chính họ vào thời của họ mà, đúng không?”
6. Cunk nói về Galileo
Cunk: “Galileo đã cố chứng minh Trái Đất quay quanh Mặt Trời, nhưng đáng lẽ ông chỉ cần đưa cho họ một vé máy bay và bảo họ nhìn ra ngoài cửa sổ.”
7. Cunk hỏi về âm nhạc thời Trung cổ
Cunk: “Có phải nhạc thời Trung cổ toàn là tiếng hò hét của những người bị dịch hạch không?”
Ban có thể xem series thú vị này và bổ sung trong danh sách này những đoạn thoại đi vào lòng đất nhưng sẽ giúp chúng ta suy nghĩ về khoa học. Bạn cũng có thể lắng nghe một bài báo của tác giả Đăng Khoa trên tờ Tuổi trẻ cuối tuần tại đây để hiểu thêm về nhân vật public figure thú vị này
TADA'S WORLD 