Nhạc sĩ Hoàng Vân sinh năm 1930 tại Hà Nội, trong một gia đình nho học. Xuất thân ấy dường như đã gieo vào tâm hồn ông một nền tảng văn hóa vững vàng để sau này, khi cầm bút viết nhạc, ông không chỉ viết ra giai điệu – mà còn viết nên lịch sử.

Từ những năm tháng kháng chiến, đến thời kỳ hòa bình lập lại, rồi tới giai đoạn đất nước đổi mới, âm nhạc của ông luôn song hành cùng vận nước – thấm đẫm tình yêu, lý tưởng, và bản sắc Việt.

Một đời viết giữa lịch sử biến động

Hoàng Vân bắt đầu sáng tác từ năm 1951, với những ca khúc vang vọng tại vùng chiến khu Việt Bắc như Chiến thắng Hòa Bình, Tin chiến thắng, Chiến thắng Tây Bắc. Nhưng chính Hò kéo pháo ra đời năm 1954 – hào sảng, dồn dập như bước chân chiến sĩ vượt đèo – đã đưa tên tuổi ông đến với hàng triệu trái tim. Và từ đó, một hành trình âm nhạc không ngừng nghỉ bắt đầu.

Sau năm 1954, ông được cử đi tu nghiệp tại Nhạc viện Bắc Kinh, và năm 1975 tiếp tục thực tập tại Nhạc viện Sofia (Bulgaria). Trở về nước, ông chỉ huy dàn nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam, giảng dạy sáng tác – phối khí tại Nhạc viện Hà Nội cho đến năm 1989. Những học trò của ông – Phú Quang, An Thuyên, Trương Ngọc Ninh, Văn Thành Nho – đều là những gương mặt lớn trong âm nhạc Việt Nam sau này.

---

Sáng tác của một đời – và muôn đời sau

Điều đặc biệt ở Hoàng Vân, là ông không bị giới hạn trong một thể loại. Ông viết ca khúc cách mạng, giao hưởng, hợp xướng, khí nhạc, nhạc phim, ca khúc thiếu nhi, nhạc cho sân khấu… Mỗi giai đoạn, ông lại mở ra một thế giới âm thanh khác – nhưng vẫn mang chung một tinh thần Việt, đậm đà và sâu sắc.

Từ các ca khúc về ngành nghề như:
🎵 Tôi là người thợ lò
🎵 Bài ca giao thông vận tải
🎵 Chào anh giải phóng quân – Chào mùa xuân đại thắng

Đến các bản tình ca quê hương vùng miền:
🎵 Quảng Bình quê ta ơi
🎵 Tình ca Tây Nguyên
🎵 Hà Nội – Huế – Sài Gòn

Rồi những giai điệu xây dựng đất nước thời bình:
🎵 Bài ca xây dựng
🎵 Hát về cây lúa hôm nay

Và đặc biệt là các bài hát thiếu nhi, tưởng như giản dị nhưng cực kỳ ám ảnh giai điệu:
🎵 Mùa hoa phượng nở
🎵 Em yêu trường em
🎵 Con chim vành khuyên

Không thể không kể đến các tác phẩm nhạc phim để đời như:
🎬 Vĩ tuyến 17 ngày và đêm
🎬 Em bé Hà Nội
🎬 Con chim vành khuyên

---

Truyền hình – nơi ký ức tôi hát Hoàng Vân

Tôi yêu truyền hình từ khi còn rất nhỏ. Có lẽ từ trước cả khi tôi biết viết chữ, tôi đã “nghe quen” nhạc của Hoàng Vân rồi – dù không biết tên ông, chỉ biết đó là “nhạc chương trình yêu thích”.

Vườn cổ tích, Ở nhà chủ nhật, Đường lên đỉnh Olympia, Bảy sắc cầu vồng – bao nhiêu chương trình gắn bó với tuổi thơ của hàng triệu khán giả nhỏ tuổi… đều có nhạc hiệu do ông viết.
Lúc ấy, tôi còn nhỏ, nhưng đã hí hoáy viết lại lời cho phù hợp với “phiên bản hát của mình” rồi… tự biểu diễn trước tivi như thể mình là MC.

Đó không chỉ là âm nhạc, đó là cánh cổng mở ra trí tưởng tượng, là bạn đồng hành của khát vọng nghề nghiệp, là nền nhạc của một giấc mơ: được làm truyền hình.

Giờ đây, khi tôi trở thành một người dẫn chương trình, đứng giữa những khung hình chỉn chu của bản tin Hà Nội 18h, tôi lại được ngân lên một câu hát trong “Bài ca xây dựng”, hay nhẩm lại “Con chim vành khuyên” khi chia sẻ những điều tự hào về bộ di sản âm nhạc của nhạc sỹ Hoàng Vân

Thật kỳ lạ. Âm nhạc của Hoàng Vân đã đi một vòng – từ tuổi thơ tôi, tới nghề nghiệp tôi lựa chọn, và giờ đây trở lại trong mỗi chương trình tôi làm.

---

Di sản cho muôn đời sau

Tháng 4/2025, UNESCO chính thức ghi danh bộ sưu tập hơn 700 tác phẩm của Hoàng Vân vào Danh mục Di sản Tư liệu Thế giới – Ký ức Thế giới.
Đây là một mốc son không chỉ cho cá nhân ông, mà cho cả âm nhạc Việt Nam – rằng những bản nhạc từng vang lên qua radio, truyền hình, từng nằm trong trí nhớ dân tộc… nay được vinh danh ở cấp độ toàn cầu.

Trong bối cảnh mà nhiều di sản văn hóa, tài liệu quý giá vẫn chưa được số hóa, lưu trữ đầy đủ – thì việc nghiên cứu, biên soạn sách về Hoàng Vân là điều không thể chậm trễ. Không chỉ để kể về một con người, mà là để giữ lại một giai điệu dân tộc. Và bạn có thể tìm đọc hai tựa sách

Nhạc và đời – Góc nhìn học thuật về một tượng đài âm nhạc

Cuốn sách Nhạc và đời, do Viện Âm nhạc xuất bản, tập hợp 15 bài viết phân tích chuyên sâu về các ca khúc và tác phẩm khí nhạc tiêu biểu của nhạc sĩ Hoàng Vân. Các bài viết được chắp bút bởi những nhà lý luận âm nhạc, nhạc sĩ và nhạc trưởng uy tín, mang đến góc nhìn đa chiều về giá trị nghệ thuật trong sáng tác của ông.​

Phần phụ lục của sách cung cấp danh sách tổng hợp các tác phẩm đã tìm được, cùng thư mục báo chí, sách và luận văn liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp của nhạc sĩ. Đây là tài liệu quý giá cho những ai muốn nghiên cứu sâu về âm nhạc cách mạng Việt Nam và đóng góp của Hoàng Vân trong lĩnh vực này.​

---

Nhạc sĩ Hoàng Vân: Cho muôn đời sau – Hồi ký từ người con gái

Nhạc sĩ Hoàng Vân: Cho muôn đời sau, do Nhà xuất bản Kim Đồng phát hành, là cuốn hồi ký và tiểu sử được viết bởi tiến sĩ âm nhạc Lê Y Linh, con gái của nhạc sĩ. Cuốn sách chia thành bốn phần:​

Giới thiệu về cuộc đời nhạc sĩ Hoàng Vân.

Phân tích các tác phẩm tiêu biểu.

Trình bày quan điểm sáng tác của nhạc sĩ.

Chia sẻ kỷ niệm từ người thân, đồng nghiệp và người yêu nhạc.​

Tiến sĩ Lê Y Linh chia sẻ: “Bố tôi dành cả cuộc đời cho âm nhạc, thế nên tôi nghĩ chỉ cần điểm tác phẩm là đã có thể phác họa về thế giới nhân sinh, quá trình sáng tác và một phần cuộc sống đời thường của ông.”​

---

Cả hai cuốn sách đều có bìa dựa trên bức chân dung tự họa do chính nhạc sĩ Hoàng Vân vẽ tại Paris vào tháng 12/1994, được thiết kế bởi họa sĩ Lê Thiết Cương, cháu họ của ông. Những ấn phẩm này không chỉ là sự tri ân đối với một nhạc sĩ tài hoa mà còn là nguồn tư liệu quý báu cho những ai yêu mến và muốn tìm hiểu sâu về âm nhạc cách mạng Việt Nam.

---

Lời kết – và một nốt lặng

Nếu có ai hỏi: “Âm nhạc Hoàng Vân là gì?”
Tôi mời bạn xem show Hà Nội 18h mà tôi host cùng Đỗ Hương, ở đó chúng tôi đã hát những bài hát của Hoàng Vân với những cảm thức tinh khôi nhất để cho cả tôi và bạn có thể tìm được điểm gặp nhau trong sự kết nối của âm nhạc Hoàng Vân. Bởi có những âm nhạc không cần lời giải thích.
Nó là một phần ký ức, một phần căn tính, và một phần rất sâu trong tim.