Có những giọng nói mà khi vang lên, bạn cảm giác thế giới tự nhiên xung quanh lập tức chuyển mình. Nhịp sóng nhẹ hơn một chút, màu rừng đậm hơn một chút, nhịp tim của chính bạn cũng như chậm lại để lắng nghe. Với tôi, giọng nói đó thuộc về David Attenborough. Một giọng kể không cần phô trương, không cố gieo tri thức vào đầu người khác, chỉ nhẹ nhàng dẫn dắt và để thiên nhiên tự lên tiếng. Điều thú vị là lẽ ra giọng nói ấy đã không xuất hiện trước công chúng. Nó đến với thế giới hoàn toàn tình cờ.

Năm 1954, BBC sản xuất chương trình Zoo Quest và người được chọn dẫn là nhà bò sát học Jack Lester. Attenborough khi ấy mới hai mươi tám tuổi, là một producer phía sau máy quay, không phải người sẽ đứng trước ống kính. Nhưng sau chuyến đi đầu tiên tới Sierra Leone, Jack đổ bệnh nặng và không thể tiếp tục. Đoàn phim không có lựa chọn nào khác. Họ kéo Attenborough ra trước máy quay, đặt micro vào tay ông rồi nói: “Anh làm đi.” Một quyết định trong khoảnh khắc. Nhưng khoảnh khắc ấy đã mở ra một hành trình kéo dài bảy mươi năm, nơi một người đàn ông kể chuyện trở thành tiếng nói của chính Trái Đất.

Tôi luôn nghĩ điều khiến Attenborough trở nên đặc biệt không nằm ở học vị hay kinh nghiệm trong phòng thí nghiệm. Ông không phải nhà khoa học theo nghĩa thông thường. Điều ông sở hữu là khả năng quan sát sắc bén, trái tim đầy trắc ẩn và một trực giác rất hiếm hoi về nhịp điệu của thế giới tự nhiên. Ông nói chậm đến mức bạn nghe được khoảng trống nằm giữa hai từ. Ông biết khi nào nên dừng lại để hình ảnh tự lên tiếng. Một con cá voi trồi lên mặt biển. Một đàn chim bay qua nền trời cuối ngày. Một con iguana nhỏ bé chạy thoát khỏi vòng vây của rắn. Trong những khoảnh khắc ấy, ông rút giọng lại để thiên nhiên được nói trọn vẹn.

Có một cảnh trong Life on Earth năm 1979 mà tôi tin nhiều người vẫn nhớ mãi. Attenborough ngồi giữa đàn gorilla ở Rwanda. Một chú gorilla con tiến tới, nghịch dây giày của ông như một đứa trẻ tinh nghịch. Và ông chỉ cười hiền, để khoảnh khắc đó diễn ra mà không cố kiểm soát. Không có kịch bản. Không có sự can thiệp. Chỉ có sự gặp gỡ giữa hai loài, giản dị mà đẹp đến mức khiến người xem trên khắp thế giới cảm thấy mình nhỏ bé hơn và nhân ái hơn. Những khoảnh khắc như vậy chính là nền móng của tình yêu thiên nhiên mà Attenborough xây dựng suốt nhiều thập kỷ.

Khi ông chuyển từ kể về sự kỳ diệu sang kể về những điều đau lòng, giọng kể ấy lại càng khiến người ta lắng nghe. Ông không chỉ ra lỗi. Ông không đe dọa bằng dữ liệu. Ông chỉ kể lại những gì ông thấy trên đường đi. Một con chim albatross nôn ra túi nhựa. Một con rùa bị mắc trong lưới nylon. Những bãi biển xa xôi phủ đầy rác nổi. Khi ông nói về những điều ấy, đó không phải là lời buộc tội. Đó là lời chứng của một người đã dành cả đời để yêu Trái Đất và giờ nhìn thấy nó tổn thương. Chính sự chân thật này đã tạo ra hiện tượng Blue Planet Effect khiến hàng triệu người thay đổi hành vi mà không cần ai hô hào.

Và rồi khi tuổi tác lên tới gần trăm, giọng nói ấy vẫn gắn với một trách nhiệm âm thầm. Attenborough lặp lại điều ông đã luôn tin: để bảo vệ Trái Đất, chúng ta phải hiểu nó trước. Để hiểu, chúng ta phải lắng nghe. Lắng nghe mà không vội phán xét. Lắng nghe như cách ông đã lắng nghe suốt bảy thập kỷ để kể chuyện với tất cả sự tôn trọng.

Viết về Attenborough hôm nay, tôi vẫn thấy mình dừng lại ở khoảnh khắc định mệnh năm 1954. Một cơn bệnh bất ngờ, một sự sắp đặt tưởng như nhỏ bé, một giọng nói vô tình được đưa ra trước máy quay. Không ai ngờ rằng quyết định chớp nhoáng ấy lại trở thành bước ngoặt khiến hàng tỷ người trên thế giới nhìn thiên nhiên bằng một đôi mắt khác. Có lẽ đôi khi, chúng ta không chọn câu chuyện để kể. Chính câu chuyện chọn chúng ta. Và khi nó chọn đúng người, phần còn lại của thế giới chỉ cần im lặng để lắng nghe.

Mời bạn lắng nghe tập 11 của Series Podcast Bậc thầy kể chuyện ở đây