Thường thì ở những chuyến đi dài ngày người ta không quan tâm lắm đến thứ ngày tháng, nhưng sáng nay thì khác, chúng tôi nhớ ngay ra là Chủ nhật – ngày cuối tuần – ngày mà thị trấn xôn xao với chợ phiên cuối tuần. Ở phiên chợ này những người dân quanh vùng đến đây trao đổi, buôn bán các sản vật của nhà trồng được hoặc tự sản xuất. Chợ phiên Đồng Văn luôn bắt đầu trong sương mờ và ẩm ướt bởi khí hậu đặc trưng của khu vực này. Có người phải đi từ 3 giờ sáng, vượt qua mấy ngọn núi để xuống cho kịp phiên chợ. Đến phiên chợ, thường cả gia đình sẽ xuống chợ cùng nhau, mỗi thành viên trong nhà đều có một điều để chờ đợi ở đây. Các bà, các mẹ tới chợ để buôn bán, mua sắm; các ông chồng đi chợ để giao lưu uống rượu, ăn thắng cố; các em nhỏ theo bố mẹ đi chơi chợ,… Những thứ được đồng bào bày bán, trao đổi ở chợ phiên thì vô vàn, khi thì một hai cái lưỡi cày, lúc một can rượu ngô, người thì bán nhang, kẻ bán khăn, quần áo… Người ta còn đem chó, lợn, gà và cả trâu bò đến chợ. Những thứ liên quan đến đời sống của đồng bào miền núi đều có thể được tìm thấy tại đây. Có người đến chợ phiên chỉ mang theo một ít hàng để bán, nếu hôm nay bán được thì tốt, không thì tuần sau lại mang lên, chả vấn đề gì, được gặp bạn bè là vui rồi. Trong chợ phiên, dãy bán các loại bánh, xôi khá đông khách. Nào là mùi bánh rán thơm phức tỏa ra từ những chảo mỡ đang sôi ùng ục, rồi thì bánh bao, xôi ngũ sắc được nhuộm từ nhiều loại lá rừng. Bánh bột ngô và bột tam giác mạch được nướng ngay trên than hoa, tỏa mùi thơm nức mũi.
Đi chợ cũng là một thú vui, một nơi để giải trí cuối tuần nên người đi chợ ai cũng vui vẻ và xúng xính đẹp nhất để “toả sáng” ở đây. Do thế, ta sẽ bắt gặp đủ màu sắc sặc sỡ của nhiều dân tộc trong phiên chợ. Giữa trưa, các gia đình bắt đầu chuẩn bị lục đục trở về nhà. Người gần thì túc tắc đi bộ, trẻ con lon ton chạy trước, phụ nữ khệ nệ xách theo gà, vịt, các món hàng mua được, cánh đàn ông đi sau cùng và khật khưỡng vì hơi rượu. Nhà xa hơn thì chở 3 chở 4 trên những chiếc xe mà chúng tôi gọi là “xe siêu nhân” vì chở được cả nhà và rất nhiều đồ đạc. Ở cổng chợ là những chiếc xe ca để nhồi nhét rất nhiều hành khách đến với phiên chợ từ rất xa. Nhìn cảnh nhồi nhét này, chúng tôi không khỏi rùng mình khi tưởng tượng ra hành trình của họ khi phải ngồi chật như nêm cùng với rất nhiều hàng hoá, gà vịt trên đường về nhà. Nhưng có lẽ các hành khách ở đây không nghĩ vậy! Có lẽ họ đã quá quen, hay niềm vui của phiên chợ chắc chắn sẽ làm khoả lấp những mệt nhọc khi trở về chăng. Nhìn những nụ cười hồn hậu trên phiên chợ vùng cao cũng làm hai lữ khách thấy vui lây. Chúng tôi nhận ra rằng giá trị của niềm vui và hạnh phúc đôi khi bắt đầu từ những thứ gần gũi, giản dị đến lạ thường.
Chúng tôi đem niềm vui của buổi sáng từ phiên chợ để lại tiếp tục lên đường và điểm dừng chân tiếp theo là Đèo thứ 3 trong Tứ đại danh đèo của Việt Nam – Đèo Mã Pì Lèng. Mã Pì Lèng là tên gọi theo tiếng Quan Hỏa chỉ “Sống mũi ngựa” theo nghĩa đen. Nhưng theo nghĩa bóng tên gọi này chỉ sự hiểm trở bậc nhất của đỉnh núi, nơi những con ngựa cái leo lên đến đỉnh trụy thai mà chết, nơi dốc cao đến mức con ngựa đi qua phải tắt thở, hoặc đỉnh núi dựng đứng như sống mũi con ngựa. Tuy nhiên, theo một số người Mông bản địa thì tên đúng của đèo là Máo Pì Lèng, nghĩa là “sống mũi mèo”.
Con đường nối giữa Đồng Văn đến Mèo Vạc khá đẹp và hùng vĩ giữa núi rừng và đèo dốc và được gọi với một tên gọi rất thơ – con đường Hạnh phúc. Đường Hạnh Phúc được hàng vạn thanh niên xung phong thuộc 16 dân tộc của 8 tỉnh miền Bắc Việt Nam làm trong 6 năm (1959 – 1965) với trên 2 triệu lượt ngày công lao động, trong đó riêng đoạn đèo vượt Mã Pí Lèng được các thanh niên trong đội cảm tử treo mình trên vách núi lấn từng cm để làm trong 11 tháng. Đường đèo chênh vênh giữa lưng núi, đâu đó vẫn còn những bản làng nằm vắt vẻo trên cao. Nguyễn Tuân đã viết: “Cả quãng Đồng Văn – Mèo Vạc 24 cây số đường núi đá này phải làm mất một năm rưỡi, nhưng riêng chỗ dốc Mã Pì Lèng thì phải tốn mất 11 tháng treo mình trên vách đá để đục, bổ đá khắc đá ra mà cấn mặt đường vào vách đá đứng thành vại.” Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng trong bài viết Kỳ tích Mã Pí Lèng cũng khắc hoạ “trong lịch sử làm đường của Việt Nam, có lẽ đó là con đường thi công hoàn toàn bằng sức người gian khổ nhất; vượt qua cao nguyên cao nhất; chiếm số ngày công lao động nhiều nhất; thời gian lâu nhất; và cũng bi tráng nhất. Khi con đường hoàn thành, phải có một nghĩa trang riêng để tưởng nhớ những người đã ngã xuống. Mã Pì Lèng cũng nhắc nhớ đến chúng tôi những kỉ niệm đã qua, ở đây nơi những mỏm đá cheo leo hàng ngày vẫn đón hàng trăm lượt du khách với con mắt hiếu kì “nhòm xuống” sự kì vĩ của thiên nhiên, cố thu vào tầm mắt cho bằng hết những màu sắc của núi rừng. Một bên là cao nguyên đá hùng vĩ, một bên là vực thẳm với dòng Nho Quế đục ngầu vẫn im lặng ngắm nhìn thế sự.
Cuối đường đèo, tới ngã ba Săm Pun – Mèo Vạc, chúng tôi dừng chân lại để lắng nghe những thanh âm thú vị của một gia đình đang “giải sầu” ven đường. Ven ruộng ngô, một chiếc bàn gỗ mộc mạc, mấy cái bát cũ kỹ, một can rượu chỏng chơ, và họ ngồi ven đường uống rượu. Người phụ nữ mặt đỏ gay và giọng điệu cũng gay gắt vang cả khúc đường. Không rõ nội dung câu chuyện này là gì nhưng với thanh âm, sắc điệu, chúng tôi đoán rằng họ đang tranh cãi về một việc gia đình gì đó rất sôi nổi. Cô bé con ngồi giữa vừa rót rượu vừa tủm tỉm cười. Những người tan phiên chợ trở về ngang qua lại ngồi sà xuống làm chén rượu ngay vệ đường, giữa trưa hè nắng gắt. Ở góc xa một vài người nghỉ chân trên vực đá cheo leo lặng lẽ, trầm tư theo đuổi suy nghĩ của riêng mình. Cuộc sống ở đây, chao ôi là giản đơn, giản đơn đến lạ kì.
Cảnh vật ở Mã Pì Lèng, con người ở vùng chén tái xa xôi tự nó gợi rất nhiều điều, nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau trong lòng của lữ khách: về sự hùng vĩ của thiên nhiên, về sự hùng vĩ của tinh thần chinh phục những đỉnh cao của đồng bào người Mông khi lúp xúp trên những sườn đèo núi cheo leo những liếp nhà vẫn nhô ra thi gan cùng hiểm trở. Đi qua Mèo Vạc, chúng tôi bắt đầu hành trình xuống thấp hơn để sang địa phận của tỉnh Cao Bằng. Hai bên đường của đất Cao Bằng cũng rất đẹp, đẹp không thua gì Hà Giang, chỉ có điều là núi thấp hơn và nhà cửa nối tiếp nhau nhiều hơn. Nhưng những cao nguyên đá vẫn làm cho chúng tôi thích thú và choáng ngợp. Cuộc sống của người dân hai bên đường cũng vậy, đem đến cho chúng tôi cảm giác quen mà lạ. Quen vì đâu đó vẫn là những cảnh sinh hoạt bình thường, lạ là vì trong mắt nhìn của người phố thị nó quá đỗi tinh khôi. Cảnh tắm ở ngay ven đường diễn ra rất nhiều, có khi cả làng nối đuôi nhau ra cái vòi nước để tắm táp, để giải nhiệt mùa hè.
Cả hai chúng tôi đều mê mệt cảm giác của buổi chiều tà, cảm giác vừa thư thái, thư thái đến mức muốn chùng lòng, vừa hồi hộp, cảm giác hồi hộp rất khó tả khi chưa biết mình sẽ dừng lại ở đâu để chiêm ngưỡng cảnh chiều tà. Buổi chiều của ngày thứ 12 đón chúng tôi ở một thung lũng vô cùng đẹp. Lúa non trải một tấm thảm xanh rợn người dưới thung lũng, một dòng suối uốn qua điệu đàng dưới chân thung lũng. Và để điểm thêm màu sắc trên tấm thảm xanh đó là một vài nếp nhà đang rộn ràng lên khói bếp. Màu chủ đạo của buổi chiều là màu sepia – thứ màu thần thánh trong cách bức ảnh chỉnh màu, gợi cảm giác cô tịch nhưng vẫn ấm áp. Trên đường, lác đác từng đàn dê, trâu bò theo chủ trở về sau một ngày dài.
Trời tối dần, chúng tôi dự định sẽ nghỉ chân lại Tĩnh Túc nhưng khi đi ngang qua thị trấn này thì bụng dạ bảo nhau, không rõ đây là thị trấn kiểu gì khi không hề có tí hàng quán nào cả. Những nếp nhà xếp cạnh nhau ngăn nắp, thẳng tắp và y như hệt kiểu của một khu tập thể cũ mà chúng tôi vẫn hay xem trong phim Trung Quốc kiểu như là “Cảm xúc” hay “Một gia đình Thượng Hải”. Quyết định là lại đi tiếp đến Nguyên Bình lúc đồng hồ tay đã chỉ 8h tối. Ăn tối vội vàng ở một quán cơm mở muộn đón những người khách cuối cùng. Bữa cơm tuy không ngon nhưng cũng không hề uể oải với chú chó tên Còi nằm len lén ở xa nhìn lại. Còi là một con chó rất ngoan và nghe lời chủ. Khi chúng tôi giơ miếng thịt ý bảo chú lại gần nhưng chú kiên quyết giữ kẽ nằm xa. Kể cả khi ném miếng thịt xuống đất chú cũng không ăn mà len lén nhìn xem chủ nhìn hướng nào mới rón rén tha miếng thịt ra trước sân để ăn. Có lẽ nó đã quen với ánh mắt lừ của chủ là không được làm phiền khi khách đang ăn. Sau bữa tối vội vàng, chúng tôi thẳng hướng Cao Bằng với bảng chỉ đường chỉ còn 44km nữa. Đi trong đêm tối là một cảm giác rất lạ, đặc biệt là đi giữa núi đồi quạnh vắng. Ánh đèn pha lờ mờ chiếu trên đường không đủ rọi hai bên hay phía sau, chỉ rõ là mình đang đi giữa con đường không bóng người, không nhà cửa. Phía trên đầu là những đám mây vần vũ làm cho ánh trăng lưỡi liềm cũng vì thế mà huyền bí thêm. Trời thỉnh thoảng lại lóe lên ánh sét của cơn mưa khiến những ngọn núi đột nhiên hiện ra sừng sững như một đội thiên binh rồi lại chìm vào bóng đêm. Trí tưởng tượng của con người vẽ ra những cảnh tượng và suy nghĩ rùng rợn từ những gì nhìn ra trước mắt.
Đường dài thì cũng phải tới nơi, chúng tôi oà lên khi bắt gặp ánh đèn của nơi bắt đầu vào thành phố Cao Bằng. Một ngày dài lại kết thúc lúc gần nửa đêm. Lại vài dòng viết vội cho nhật ký hành trình. Một ngày rất vui với cảm xúc, với cảnh vật, với những thứ chỉ gặp một lần trong đời, với đầu óc tinh khôi rộng mở cho những câu chuyện và dự định tương lai. Tin chúng tôi đi, nếu bạn muốn nghĩ nhiều hơn, làm được nhiều hơn thì hãy đi nhiều hơn, trải nghiệm tinh thần trên những chặng đường thiên lý đã dạy chúng tôi như vậy….
Text by Tada Le
Photos by Danny Pham
Nhật ký Việt Nam! Việt Nam!
Ngày 12 12.06.2016
Đồng Văn – Mèo Vạc – Bảo Lâm – Tĩnh Túc – Thành phố Cao Bằng
Tổng chiều dài: 220km
TADA'S WORLD 